Spijsvertering - Morfologie
- les en cursustekst overlapt niet helemaal
- sommige delen cursus vallen weg
- sommige delen niet in cursus
- o.a. klinische cases
1 Intro
Opbouw
- tunicae (lagen) van binnen naar buiten
- tunica mucosa
- epitheel op basaal membraan (BM)
- verschilt per orgaan
- cardia maag - anus: eenlagig cylindrisch
- slokdarm, uiteinde anaal kanaal: meerlagig plaveiselepitheel
- lamina propria
- losmazig bindweefsel
- GALT
- vaatzenuw
- muscularis mucosae
- epitheel op basaal membraan (BM)
- tunica submucosa
- plexus van Meissner
- klieren
- plexus van Henle
- tunica muscularis = musculosa = muscularis propria
- tunica muscularis interna: circulaire spierlaag
- plexus myentericus = plexus van Auerbach
- tunica muscularis externa: longitudinale spierlaag
- maag: extra laag (zie later)
- lamina adventitia of serosa
- bind- en vetweefsel
- adventitia in slokdarm en rectum
- niet bekleed peritoneum (buikvlies)
- serosa in maag en darm
- bekleed met peritoneum
- tunica mucosa
- plexus
- bovenstaande 3: ganglionair
- nog 5 andere: aganglionair
Bevloeiing
- excl. mond, pharynx
- arteries
- maar van 3 arteries
- truncus coeliacus @ foregut
- ...
- a. mesenterica superior @ midgut
- a. mesenterica inferior @ hindgut
- fragiel, veel kans op infarct? -> nee
- collaterale arteriele circulatie
- samengesmolten, veel lussen
- truncus coeliacus @ foregut
- maar van 3 arteries
- darm
- via mesenterium
- grote aders
- longitudinaal met as maag-darmkanaal
- in submucosa of serosa
- loodrechte takken naar muscularis en mucosa
- venen
- geen kleppen behalve in adventitia/serosa
- lymfevaten
- vooral in dunne darm
- niet in musoca van colon en maag
- pathologie: levercirrose
- bloed kan niet meer goed in lever
- hypertensie in vena porta
- spataders
- kans op interne bloeding
- darmkanker (ter info)
- N: hoeveel lymph nodes aangetast
- T: hoe ver door darmwand
- M: metastate
- vaak eerst lever
Bezenuwing
- anatomische indeling
- centraal (CZS)
- hersenen
- ruggemerg
- cornu anterius -> somatisch, motorisch
- cornu posterius -> sensorisch
- ganglion spinale (= dorsal root ganglion)
- laterale hoorn
- autonoom
- preganglionair
- vezels samen met cornu anterius
- perifeer (PZS)
- sensorisch (S; afferent)
- motorisch (M; efferent)
- spier
- klier
- centraal (CZS)
- functionele indeling
- somatisch: mond, pharynx
- autonoom: rest
- drie soorten
- orthosympatisch (O)
- fight or flight
- NT: (nor)adrenaline
- parasympatisch (P)
- rest and digest
- NT: acetylcholine (ACh)
- enterisch
- NT: "NO" (andere)
- orthosympatisch (O)
- drie soorten
- histologische indeling
- neuronen
- kern = perikaryon
- axon
- dendrieten
- membraan
- verzameling neuronen
- CZS: kern (nucleus)
- PZS: ganglion
- gliacellen
- neuronen
- craniale zenuwen
- niet alle 12 kennen
- somatisch of parasympathisch, nooit ortho
- (n. oculomotorius (III))
- M: oogspieren
- parasympatisch: pupilreflex
- n. trigeminus (V)
- drie takken
- n. ophtalmicus (S)
- n. maxillaris (S)
- n. mandibularis (S+M)
- ganglion van Gasser
- M: kauwspieren, mondvloer
- S: gelaat, oog, neus- en mondholte
- drie takken
- n. facialis (VII)
- M: spieren gelaat
- S: smaak (tong)
- autonoom: speekselklieren (excl. parotis), traanklieren
- n. glossopharyngeus (IX)
- M: spieren keel, larynx, m. palatoglossus
- S: tong, keelholte
- P: sinus caroticus, parotis speekselklier
- n. vagus (X)
- zuiver autonome (P) zenuw
- n. accessorius (XI)
- m. sternocleidomastoideus
- n. hypoglossus (XII)
- M: tongspieren (excl. m. palatoglossus)
- conclusie
- 0x ortho
- 4x para: III, VII, IX, X
- enkel X verlaat hoofd
- 2+ effector-neuronen pathways
- extrinsiek
- wat komt er toe?
- postganglionaire neuron van O
- preganglionaire neuron van P
- pre-ganglionair neuron
- O: C7-L2 (laterale hoorn)
- P: III, VII, IX, X, S2-S4 (laterale hoorn)
- post-ganglionair neuron
- O: ...
- P: dichtbij/in orgaan
- wat komt er toe?
- intrinsiek
- enterisch ZS
- postganglionair neuron van P
- pathologie: Hirschprung
- congenitaal
- fout in migratie neuroblasten
- darm ontspant niet
- oplossing: stuk darm wegnemen
| Orgaan | Extrinsieke Zenuwen | Intrinsieke Zenuwen |
|---|---|---|
| Slokdarm | Parasympathisch (n. vagus) Orthosympathisch (prevertebrale ganglia) |
Enterisch ZS |
| Maag | Parasympathisch (n. vagus) Orthosympathisch (prevertebrale ganglia, coeliacum) |
Enterisch ZS |
| Dunne darm | Parasympathisch (n. vagus) Orthosympathisch (coeliacum, mes. sup.) |
Enterisch (plexus) |
| Dikke darm | Parasympathisch (n. vagus, sacrale plexus) Orthosympathisch (mes. sup. & inf.) |
Enterisch (plexus) |
| Pre-ganglionair (altijd uit CZS) | Post-ganglionair | |
|---|---|---|
| Ortho | - Geen craniale zenuwen - C7–L2 (laterale hoorn) |
Autonome ganglia: - Para-vertebrale ganglia - Pre-vertebrale ganglia: - Ganglion coeliacum → maag, dunne darm, lever, pancreas - Ganglion mesentericus superius → dunne darm, dikke darm - Ganglion mesentericus inferius → dikke darm |
| Para | - Craniale zenuwen: III, VII, IX, X - III, VII, IX blijven in hoofd - X naar alle spijsverteringsorganen - S2–S4 (laterale hoorn): dikke darm |
Dichtbij/in orgaan |
Immuunsysteem
- incl. mond en pharynx
- non-GALT
- peristalsis
- enzymen
- mucus
- epitheel barrier (tight junctions)
- GALT: gut associated lympho-epithelial tissue
- epitheelcellen
- reticulumcellen
- macrofagen
- fagocytose
- antigen presentatie
- macrofagen
- lymfocyten (MALT)
- B cell
- presenteert antilichaam op membraan
- licht chain
- heavy chain
- verschil met plasma cell
- plasma secreteert antilichaam
- via transcytose naar lumen
- later opgeruimd door o.a. macrofagen
- plasma secreteert antilichaam
- presenteert antilichaam op membraan
- T cellen
- twee types
- helper T cellen (CD4)
- B cell -> plasma cell
- isotype class switch
- cytotoxische T-cellen (CD8)
- vallen zelf aan
- helper T cellen (CD4)
- twee types
- B cell maturation
- high level
- in bone marrow
- hematopoietic stem cell -> mature (virgin) B cell
- stap 1
- VDJ
- V: variabiity / viability?
- D: diversity
- J: joining
- VDJ
- migratie na herkenning van antigen door antilichaam
- in peripheral lymphoid organs (spleen, lymph nodes, MALT)
- mature B cell -> plasma cell
- mature B cell -> memory B cell
- stap 2 voor late immune response (duurt dagen)
- (helper) T-cell dependent
- 2.1 proliferatie
- resultaat: centroblasten
- 2.2 somatische hypermutatie
- effect op light chain?
- puntmutaties in variabel deel (V)
- 95% nutteloos
- 5% hebben hogere affiniteit
- 2.3 isotype klasseswitch
- effect op heavy chain?
- IgM | IgD -> IgG | IgE | IgA
- maag-darm: vooral IgA
- resultaat: centrocyten
- stap 2 voor early immune response
- T-cell independent
- 2.1 proliferatie in marginale zone
- IgM plasma cellen
- voordeel: snel
- nadeel: lagere affiniteit
- proces vormt drie zones
- follikel/germinatief centrum: kern
- centrocyten
- lymfocyten corona: schil rond
- naive/virgin B cells: nog geen antigen ontmoet
- migreren naar centrum bij herkenning
- marginale zone
- vooral in milt
- pas vanaf 2 jaar
- twee soorten cellen
- uit late / T cell dependent response
- memory B cellen uit centrocyten
- uit early / T cell independent response
- TODO
- uit late / T cell dependent response
- daarbuiten
- centrocyten -> IgA plasma cell
- follikel/germinatief centrum: kern
- in bone marrow
- B cell
- locatie
- niet maag (steriel door zure pH)
- intra epithiaal
- vooral cytotoxische T cellen
- lamina propria
- IgA plasmacellen
- lymfoide follikels
- = o.a. tonsillen, ring Waldeyer
- B cellen, helper T cellen
- problemen
- onderstimulatie
- congenitaal
- verworven: infecies (AIDS), ...
- latrogeen: medicatie
- overstimualatie
- inflammatie vs tumor
- tumor: allemaal zelfde DNA
- gelelektroforese: 1 smalle band
- tumor: allemaal zelfde DNA
- onderstimulatie
2 Mond
- overzicht
- schedel
- cavum nasi (neusholte)
- cavum oris (mondholte)
- vestibulum oris (voorhof): voor tanden
- cavum oris proprium: achter tanden
- isthum faucium (keelengte, keelgat)
Schedel
- maxilla
- mandibula
- os sphenoidale (vlinderbeen i.p.v. wespenbeen)
- ala maior
- ala minor
- proc. pterygoideus
- hamulus pterygoideus
- os temporale
- squama
- heel dun
- loopt groot bloedvat onder -> gevaar bij val
- pars petrose (rotsbeen)
- proc. zygomaticus
- meatus acusticus externus
- proc. mastoideus
- proc. styloideus
- squama
Vestibulum oris
| Naam | Opm. |
|---|---|
| labium sup. | |
| labium inf. | |
| bucca | |
| corpus adiposum buccae (Bichat) | |
| arcus dentalis sup. | |
| arcus dentalis inf. | |
| proc. alveolaris maxillae | ellips |
| pars alveolaris mandibulae | parabool |
| radix | |
| collum | |
| corona | |
| pulpakamer | |
| pulpakanaal | |
| odontoblasten | |
| pupla | losmazig bindweefsel |
| dentine = tandbeen = ivoor | |
| cement | bedekt dentine in wortel |
| glazuur = email | bedekt dentine in kroon |
| gingiva | |
| Sharpey's fibers | ligamenten, aanhechting aan bot |
| tand kan goed schokken opvangen, prothese niet |
- labia
- labium sup./inf.
- angulus oris (mondhoek)
- m. orbicularis oris
- VII: n. facialis
- bucca (wangen)
- m. buccinator
- origi
- os sphenoidale > raphe pterygomandibularis
- mandibula
- maxilla
- insertio: mondhoek
- functie: zuigen, kauwen
- origi
- corpus adiposum buccae = vetkwabje van Bichat
- m. buccinator
- arcus dentalis sup./inf.
- proc. alveolaris maxillae (ellips)
- pars alveolaris mandibulae (parabool)
- heterodont: verschillende soorten
- dentes incisivi (I)
- dens caninus (C)
- dentes premolares (P)
- dentes molares (M)
- difyodont
- kinderen: 2i 1c 2m
- 20 dentes decidui
- m = melkkies
- vanaf 6m, typisch i1 onderaan
- volwassenen: 2I 1C 2P 3M
- 32 dentes permanentes
- M1: vanaf 6j
- M2: vanaf 12j
- M3: wijsheidstand, vanaf 16j
- kinderen: 2i 1c 2m
- anatomie tand
- radix = wortel
- collum = hals
- corona = kroon
- pulpakamer / pulpakanaal
- pulpa: losmazig bindweefsel
- dentine (tandbeen of ivoor)
- bedekt met
- cement in wortel
- glazuur = email in kroon
- bedekt met
- Sharpey's fibers: ligamenten, aanhechting aan bot
- tand kan goed schokken opvangen, prothese niet
- gingiva = tandvlees
- pathologie: caries
Cavum Oris
- verbinding met vestibulum oris
- tandspleten
- retrodentale spleet
- mondvloer
- slijmvlies: meerlagig plaveiselepitheel = malpighian = squamous
- niet verhoornd
- behalve lippen en tongrug
- gingiva
- plica sublingualis
- veroorzaakt door glandule sublingualis
- tong
- niet verhoornd
- spieren (van boven naar beneden)
- m. geniohyoideus
- origo: symphysis mandibularis
- insertio: os hyoideum
- zenuw: n. hypoglossus (XII)
- buikvormig
- m. mylohyoideus
- origo: mandibulae > linea mylohoidea
- insertio: mediane raphe, os hyoideum
- zenuw: n. trigeminus (V) > n. mandibularis
- waaiervormig
- m. digastricus
- venter posterior
- origo: proc. mastoideus
- insertio: os hyoideum > cornu maius
- venter anterior
- origo: os hyoideum > cornu maius
- insertio: mandibula
- zenuw: n. mandibularis
- buikvormig
- venter posterior
- functie
- mandibula omlaag: kauwen, slikken, spreken
- m. geniohyoideus
- slijmvlies: meerlagig plaveiselepitheel = malpighian = squamous
- lingua (tong, Grieks: glossa)
- corpus linguae (2/3)
- smaak, tast, spreken, kauwen, slikken
- foramen cecum
- sulcus terminalis linguae
- sulcus medianus linguae
- septum linguae: verdeling links/rechts
- aponeurosis linguae: tussen tongspieren en mucosa
- aders onder tong: vv. apicis linguae
- snelle opname medicatie
- frenulum linguae
- radix linguae (1/3)
- soms bij isthmus faucium
- basis Waldeyer ring
- verticaal
- extrinsieke spieren
- zenuw: n. hypoglossus (XII)
- m. genioglossus
- O: mandibula > spina mentalis
- I: aponeurosis linguae
- waaiervormig
- functie
- tong in, uit, beneden
- tonische contractie: niet achterover
- m. hyoglossus
- O: os hyoideum
- I: zijrand tong
- functie: tong achter, beneden
- achter m. geniohyoideus
- lateraal m. genioglossus
- m. styloglosssus
- O: proc. styloideus
- I: zijrand tong
- m. palatoglossus
- O: dorsaal verhemelte aponeurose
- I: zijrand tong: m. transversus linguae
- = voorste verhemelteboog
- functie: vernauwing keelengte
- zenuw: n. glossopharyngeus (IX)
- intrinsieke spieren
- zenuw: n. hypoglossus (XII)
- m. longitudinales sup./inf.
- onder mucosa
- m. transversus
- O: septum
- I: zijkant
- m. verticalis
- boven-onder
- stiftspieren
- m. styloglossus (herhaling)
- m. stylopharyngeus
- m. stylohyoideus
- corpus linguae (2/3)
- palatum (monddak)
- palatum durum (hard verhemelte, 3/4)
- maxilla > proc. alveolaris
- maxilla > proc. palatinus
- os palatinum > lamina horizontalis
- raphe palati
- palatum molle (zacht verhemelte, 1/4)
- = velum palatinum
- hoort bij isthmus faucium
- slijmvlies (klieren)
- gingiva
- plicae palatinae transversae
- uvula (huig)
- palatum durum (hard verhemelte, 3/4)
| Groep | Naam | Origo | Insertio | Zenuw | Functie | Opm. |
|---|---|---|---|---|---|---|
| lingua > extrinstiek | m. genioglossus | mandibula > spina mentalis | aponeurosis linguae | n. hypoglossus (XII) | tong in, uit, beneden; tonische contractie: niet achterover | waaiervormig |
| lingua > extrinstiek | m. hyoglossus | os hyoideum | zijrand tong | n. hypoglossus (XII) | tong achter, beneden | achter m. geniohyoideus; lateraal m. genioglossus |
| lingua > extrinstiek + stiftspieren | m. styloglossus | proc. styloideus | zijrand tong | n. hypoglossus (XII) | ||
| lingua > extrinstiek | m. palatoglossus | dorsaal verhemelte aponeurose | zijrand tong: m. transversus linguae | n. glossopharyngeus (IX)? | vernauwing keelengte | voorste verhemelteboog (of X of XI?) |
| lingua > intrinsiek | m. longitudinalis sup. | n. hypoglossus (XII) | onder mucosa | |||
| lingua > intrinsiek | m. longitudinalis inf. | n. hypoglossus (XII) | ||||
| lingua > intrinsiek | m. transversus | septum linguae | zijkant tong | n. hypoglossus (XII) | ||
| lingua > intrinsiek | m. verticalis | n. hypoglossus (XII) | boven-onder | |||
| stiftspieren | m. stylopharyngeus | zie pharynx |
Smaakpapillen
| Naam | Locatie | Zenuw | Functie | Opmerkingen |
|---|---|---|---|---|
| papillae filiformes | rug | n. glossopharyngeus (IX) | tast | draadvormig, fluweel |
| papillae fungiformis | rug, zijrand | n. facialis (VII) | smaak | paddestoel, sereuze kliertjes |
| papillae foliatae | zijrand dorsaal | n. facialis (VII) | smaak | bladvormig |
| papillae vallatae | V langs sulcus terminalis | n. facialis (VII) | smaak | omwald, ~12 |
Speeksel
- functie
- bescherming tegen infecties
- mechanisch
- biochemisch
- bescherming gebit
- mechanisch
- biochemisch
- spijsvertering
- mechanisch
- biochemisch: alpha amylase
- bescherming tegen infecties
- klieren
- glandula sublingualis
- n. facialis (VII)
- plica sublingualis (plooi in mondvloer)
- ductus submandibularis (kanaal)?
- ductus sublingualis major
- ook naar caruncula sublingualis
- ~10 ducti sublingualis minores
- bijna enkel muceuze acini
- glandula submandibularis
- n. facialis (VII)
- rond m. mylohyoideus
- ductus submandibularis (kanaal)
- over m. mylohyoideus
- uitgang: caruncula sublingualis (naast frenulum) in cavum oris propria
- bijna enkel sereuse acini
- glandula parotis
- n. glossopharyngeus (IX)
- wordt doorboord door n. facialis (VII)
- in parotisloge
- ductus parotideus = afvoergang van Stenon
- door corpus adiposum buccae
- doorboort m. buccinator
- naar vestibulum oris (t.h.v. M2 in maxilla)
- sereuse acini
- twee delen
- pars superficialis: op m. masseter
- pars profunda: tussen ramus mandibulae en m. sternocleidomastoideus
- speekselproductie bij kauwen
- soms ook: glandula parotis accessoria
- glandula sublingualis
| Nr. | Naam |
|---|---|
| 0 | a. carotis externa |
| 1 | m. digastricus, venter posterior |
| 2 | m. sternocleidomastoideus |
| 3 | stiftspier |
| 4 | stiftspier |
| 5 | glandula parotis |
| 6 | / |
| 7 | / |
| 8 | n. facialis |
| 9 | stiftspier |
| 10 | |
| 11 | / |
| 12 | ramus mandibulae |
| 13 | arcus palatopharyngeus |
| 14 | tonsilla palatina |
| 15 | arcus palatoglossus |
| 16 | m. masseter |
Microscopie
- septum
- lobus
- interlobair
- meerlagig
- interlobair
- lobulus
- intralobulair
- eenlagig epitheel
- intercalair segment
- gestreept kanaal
- interlobulair
- eenlagig
- intralobulair
- acinus
- sereuse acini
- proteine
- veel RER, Golgi
- zymogeen granules
- roze onder microscoop
- parotis of submandibularis
- roze onder microscoop
- muceuse acini
- mucus (o.b.v. suikers)
- wit onder microscoop
- sublingualis
- gemengd
- sereuse acini
- enige met myoepithelial cells
- cf. pancreas
Isthmus faucium
- fauces
- arcus palatopharyngeus (achterste pijler)
- m. palatopharyngues
- O: tuba auditiva + aponeurose dorsaal verhemelte
- I: laryngopharynx
- functie: verkorten, optrekken pharynx, vernauwen keelengte
- m. palatopharyngues
- tonsilla palatina
- arcus palatoglossus (voorste pijler)
- m. palatoglossus (herhaling)
- arcus palatopharyngeus (achterste pijler)
- lymph nodes
- andere spieren
- zenuw: n. glossopharyngeus (IX)
- m. tensor veli palatini
- O: os sphenoidale, tuba auditiva
- via hamulus pterygoideus
- I: aponeurose dorsaal verhemelte
- waaiervormig
- functie
- zacht verhemelte naar hamalus
- gehoorgang open
- m. levator veli palatini
- O: os temporale > pars petrosa
- I: aponeurose dorsaal verhemelte
- waaiervormig
- functie: zacht verhemelte nog verder omhoog
- m. uvulae
- O: palatum durum
- achter levator
- functie: verkorting verhemelte
| Naam | Origo | Insertio | Functie | Opm. |
|---|---|---|---|---|
| m. palatopharyngues (m. salpingopharyngeus) | tuba auditiva; torus tubarius; aponeurose dorsaal verhemelte | laryngopharynx | verkorten, optrekken pharynx, vernauwen keelengte | arcus palatopharyngeus (achterste pijler) |
| m. palatoglossus (herhaling) | dorsaal verhemelte aponeurose | zijrand tong: m. transversus linguae | vernauwing keelengte | arcus palatoglossus (voorste pijler) |
| m. tensor veli palatini | os sphenoidale; tuba auditiva | aponeurose dorsaal verhemelte | zacht verhemelte naar hamalus; gehoorgang open | via hamulus pterygoideus, waaiervormig |
| m. levator veli palatini | os temporale > pars petrosa | aponeurose dorsaal verhemelte | zacht verhemelte nog verder omhoog | waaiervormig |
| m. uvulae | palatum durum | verkorting verhemelte | achter levator |
- ring van Waldeyer
- tonsilla pharyngea
- tonsilla palatina
- tussen twee arcussen
- tonsilla lingualis
- radix linguae
3 Pharynx
Macroscopie
- drie delen
- (1) pars nasalis: nasopharynx
- choanae
- ostium pharyngeum tubae
- uitmonding tuba auditiva
- torus tubarius
- plica salpingopharyngea
- m. salpingopharyngeus van m. palatopharyngeus
- (2) pars oris: oropharynx
- isthmus faucium
- (3) pars laryngea: laryngopharynx (geen leerstof)
- aditus laryngis
- recessus piriformis
- plica n. laryngei
- (1) pars nasalis: nasopharynx
- t.e.m. C6: upper oesophageal sphincter (UOS)
- geen voorwand
- laterale en achterwand
- zenuw: ook n. vagus
- spieren
- innervatie: n. glossopharyngeus (IX)
| Naam | Origo | Insertio | Opm. |
|---|---|---|---|
| m. constrictor pharyngis superior | pars pterygopharyngea | raphe pharyngis | tussen m. tensor en m. levator veli palatini |
| - mediale plaat | |||
| - hamulus | |||
| pars buccopharyngea | |||
| - raphe pterygomandibularis | verweven met m. buccinator | ||
| pars mylopharyngea | |||
| - mandibula | |||
| pars glosso-pharyngea | |||
| - lingua | |||
| m. constrictor pharyngis medius | os hyoideum | raphe pharyngis | |
| m. constrictor pharyngis inferior | cricoid | raphe pharyngis | omvatten slokdarm |
| thyroid > linea obliqua | |||
| m. stylopharyngeus | proc. styloideus | cartilago thyroidea, epiglottis | tussen superior en medius |
| m. palatopharyngeus (herhaling) |
Microscopie
4 Oesophagus = slokdarm
Macroscopie
- diepte meten vanaf bovenste tanden
- o.a. bij endoscopie
- gastroscopie
- coloscopie
- o.a. bij endoscopie
- delen
- pars cervicalis: C6 - incisura jugularis
- upper oesophageal sphincter (UOS, 15cm) = m. constrictor pharyngis inferior
- twee deelspieren -> kans op hernia = Zenkel divertikel
- druk op luchtpijp -> verstikking
- slechte adem
- ontsteking -> perforatie naar mediastinum
- twee deelspieren -> kans op hernia = Zenkel divertikel
- arterie: aa. thyroideae inferior
- upper oesophageal sphincter (UOS, 15cm) = m. constrictor pharyngis inferior
- pars thoracica: tot diaphgrama
- arterie: aorta thoracica
- venen: v. (hemi)azygos -> v. cava inferior
- pars abdominalis: tot maag
- lower oesophageal sphincter (LOS, 40cm)
- anatomisch onduidelijk
- arteries
- a. phrenica inf. sinister
- a. gastrica sinistra
- venen
- v. gastrica sinistra -> vena porta
- lower oesophageal sphincter (LOS, 40cm)
- pars cervicalis: C6 - incisura jugularis
Microscopie
- zie Excel
Klinisch
- pathologie:
- vernauwing T4 door aortaboog
- pil oesophagitis
- reflux
- kan resulteren in spasme slokdarm
- druk borstkas -> lijkt op hartaanval
- maar vooral bij rust <-> inspanning
- druk borstkas -> lijkt op hartaanval
- risico
- epitheel vervormt tot eenlagig zoals in maag/darm
- Barrett's esophagus
- kan beter tegen zuur
- maar carcinogeen
- jaarlijks opvolgen met biopsie
- epitheel vervormt tot eenlagig zoals in maag/darm
- behandeling
- bed hoger
- andere voeding
- medicatie: maagzuurremmers, gaviscon (basisch)
- chirurgie
- kan resulteren in spasme slokdarm
- vernauwing T4 door aortaboog
5 Ventriculus = maag
- milt = spleen = lien
Macroscopie
| Naam | Opmerkingen |
|---|---|
| pars cardiaca | cardia |
| ostium cardiacum | maagmond |
| incisura cardiaca | tussen cardia - fundus |
| fundus | maagkoepel, bevat lucht |
| corpus | dalend |
| canalis ventriculi | maagstraat, langs kleine maagbocht |
| rugae | |
| pars pylorica | pyloris, stijgend |
| antrum pyloricum | |
| canalis pyloricus | |
| ostium pyloricum | maagpoort |
| sphincter pylori | |
| curvatura ventriculi minor | |
| curvatura ventriculi maior | |
| incisura angularis | onderaan kleine maagbocht |
| omentum minus | |
| lig. hepatoduodenale | |
| lig. hepatogastricum | |
| omentum maius | |
| lig. gastrophrenicum | naar diaphragma |
| lig. gastrolienale | naar milt |
| lig. gastrocolicum | naar colon |
-
- 1 truncus coeliacus
- 2 a. gastrica sinistra
- 3 rr. oesophagei
- 4 a. lienalis
- 5 rr. lienalis
- 6 aa. gastricae breves
- 7 a. gastro-epiploica sinistra = a. gastro-omentalis sinistra
- 8 a. hepatica communis
- 9 a. hepatica propria
- 10 a. gastroduodenalis
- 11 a. pancreaticoduodenalis superior posterior
- 12 a. pancreaticoduodenalis superior anterior
- 13 a. gastro-epiploica dextra = a. gastro-omentalis dextra
- 14 a. supraduodenalis
- 15 a. gastrica dextra
- 16 a. mesenterica superior (AMS)
- 17 a. pancreaticoduodenalis inferior posterior
- 18 a. pancreaticoduodenalis inferior anterior
- 19 a. pancreaticoduodenalis inferior
- 20 a. pancreatica dorsalis
- 21 a. pancreatica magna
- 22 a. caudae pancreatis
Microscopie
- bicarbonaat / mucus laag (pH 7)
- mucosa
- foveola: afvoergangen
- centrum regeneratie via stamcellen
- klieren
- fundus en corpus
- foveolae: recht, ondiep, compact
- isthmus
- parietale cel = oxyntic cell
- weinig RER, veel mitochondria, eosinofiel
- productie HCl
- parietale cel = oxyntic cell
- collum
- basis
- zymogeencel = chief cell
- productie pepsinogeen, lipase
- veel RER, basofiel
- isthmus
- andere celtypes
- muceuze halscel
- mucus
- bicarbonaat
- entero-endocriene cel (APUD, …)
- EC(L) -> histamine
- G -> gastrin
- D -> somatostatine
- A
- muceuze halscel
- foveolae: recht, ondiep, compact
- fundus en corpus
- foveola: afvoergangen
Klinisch
- ?
6 Dunne darm
Macroscopie
- mesenterium
- cf. omentum?
- = dubbelgeplooid peritoneum (dorsaal)
- radix mesenterii
- 15 cm
- tussen hoek van Treitz en klep van Bauhin
- bloedvaten
-
- 16 a. mesenterica superior (AMS)
- 19 a. pancreaticoduodenalis inferior (APDI)
- 26 a. ileocolica (AIC)
- aa. jejunales -> jejunum
- aa. ilei -> ileum
- venen: tegenhangers arteries (naar v. porta)
-
Duodenum = twaalfvingerige darm
- 30 cm = 12 vingers
| Naam | Opmerkingen |
|---|---|
| pars superior = bulbus | intraperitoneaal |
| flexura duodeni superior | |
| pars descendens | retroperitoneaal → adventitia |
| pancreas ook retro | |
| plica longitudinalis duodeni | door ducti |
| ductus choledochus | |
| ductus pancreaticus (Wirsung) | |
| papilla duodeni maior (Vater) | van ductus pancreaticus (Wirsung) |
| sphincter ampullae hepatopancreaticae (Oddi) | |
| papilla duodeni minor | van ductus pancreaticus accessorius (Santorini) |
| pars inferior | = pars horizontalis + ascendens |
| pars horizontalis | retroperitoneaal |
| pars ascendens | retroperitoneaal |
| flexura duodenojejunalis (Treitz) |
Jejunum = nuchtere darm
- lengte: 40%
- intraperitoneaal
Ileum = kronkeldarm
- lengte: 60%
- intraperitoneaal
- valva ileocaecalis = klep van Bauhin
- bovenlip
- onderlip
Microscopie
- doel = oppervlaktevergroting: 300m²
- mucosa
- villi
- klieren/crypten van Lieberkühn tussen villi
- stamcellen: regeneratie
- Paneth cells
- kegelvormig
- roze granules: lysozyme
- meer distaal (excl. colon)
- transcytose van antilichamen gemaakt door B cellen naar lumen
- alpha-1-antitrypsine
- balans darmflora?
- APUD cellen (entero-endocrien)
- klieren/crypten van Lieberkühn tussen villi
- epitheel
- vooral enterocyten
- absorptie
- glycocalix = fuzzy coat
- afbraakenzymes
- microvilli = brush border
- in apicale celmembraan
- soms goblet cells = slijmbekercellen: zure mucus secretie
- meer naar distaal toe (incl. colon)
- vooral enterocyten
- villi
- submucosa
- plicae circulares = plooien van Kerckring
- vooral in jejunum, niet proximaal en distaal van dunne darm
- zichtbaar op endoscopie?
- coloscopie: kan zo ver niet in ileum
- gastroscopie: moeilijk, net voorbij bulbus (flexura duodeni superior)
- Brunner klieren
- enkel in duodenum
- trigger: secretine
- productie alkalische stof
- proteolytische enzymes
- enterokinase: activeert trypsine
- platen van Peyer
- terminaal ileum + proximaal colon (caecum, appendix)
- B-follikels (zie les 1 - GALT)
- plicae circulares = plooien van Kerckring
Klinisch
- coeliakie: gluten
- villus atrofie
- epitheel: pseudo-meerlagig i.p.v. eenlagig
- donkere kernen = intra-epithiale cytotoxische T-cellen
- normaal max 4 per 10 enterocyten
- donkere kernen = intra-epithiale cytotoxische T-cellen
- gevolg: malabsorptie, vermageren, steatorroe (vette stoelgang), vitamine tekort
- vit D: calcium -> osteoporose
- vit K: bloedstolling
- vit B12: vorming RBC -> anemie -> extreme vermoeidheid
- lange termijn: T-cell lymfoom (tumor)
- diagnose: biopsie
- behandeling: glutenvrij dieet
7 Colon = karteldarm
- functie
- indikken faeces
- water absoptie
Macroscopie
| Naam | Opm. |
|---|---|
| caecum | intra, 8–10 cm |
| mesocaecum | |
| appendix vermiformis | intra, wormvormig, appendicitis |
| mesoappendix | |
| colon | intra |
| mesocolon | verderzetting omentum maius langs andere kant enkel intra |
| lig. mesocolicum | |
| colon ascendens | retro |
| flexura coli dextra (leverhoek) | |
| colon transversum | intra |
| flexura coli sinistra (milthoek) | |
| colon descendens | retro |
| colon sigmoideum | intra, omgekeerde S, kruist urether |
| mesosigmoideum | over m. psoas maior en m. iliacus |
| ruimte van Douglas | buikvlies draait naar voor over baarmoeder/blaas t.h.v. overgang sigmoid → rectum laagste punt buikholte schreeuw (cri de Douglas) bij anale palpatie |
| rectum | retro |
| plicae transversales recti | |
| plica van Kohlenrausch | middelste/3e plooi rectum, 5–6 cm van anus |
| anaal kanaal | |
| haustra coli | bolvormige uitstulping |
| appendicis epiploicae | vetzakjes, subserosaal |
| taenia coli (x3) | overlangse banden verdikking muscularis propria > longitudinale spierlaag |
| taenia mesocolica (M) | … |
| taenia omentalis (O) | asc: dorsolaterale aanhechtingsrand trans: ventrale aanhechtingsrand (omentum maius) desc: dorsolaterale aanhechtingsrand |
| taenia libera (L) | … |
- segmenten en bevloeiing
- caecum + appendix: a. mesenterica superior > a. appendicularis
- colon ascendens: a. mesenterica superior > a. colica dextra
- colon transversum: a. mesenterica superior > a. colica media
- colon descendens: a. mesenterica inferior > a. colica sinistra
- colon sigmoideum: a. mesenterica inferior > aa. sigmoideae
- rectum
- a. mesenterica inferior > a. rectalis superior
- a. iliaca interna > a. rectalis media
- a. iliaca interna > a. rectalis inferior
-
- 1 truncus coeliacus
- 2 a. gastrica sinistra
- 3 a. oesophagea
- 4 a. splenica
- 5 aa. gastricae breves
- 6 milt
- 7 a. gastro-epiploica sinistra = a. gastro-omentalis sinistra
- 8 maag
- 9 a. gastro-epiploica dextra = a. gastro-omentalis dextra
- 10 colon transversum
- 11 a. marginalis
- 12 a. mesenterica inferior
- 13 a. colica sinistra
- 14 colon descendens
- 15 aa. sigmoideae
- 16 colon sigmoideum
- 17 a. rectalis superior
- 18 rectum
- 19 appendix vermiformis
- 20 a. appendicularis
- 21 colon ascendens
- 22 a. ileocolica
- 23 a. marginalis (bis)
- 24 a. colica dextra
- 25 a. colica media
- 26 aorta abdominalis
- 27 a. pancreaticoduodenalis inferior
- 28 a. pancreaticoduodenalis anterior
- 29 a. mesenterica superior
- 30 a. pancreaticoduodenalis posterior
- 31 duodenum
- 32 a. supraduodenalis
- 33 a. gastroduodenalis
- 34 a. gastrica dextra
- 35 a. hepatica communis
- 36 a. hepatica propria
- 37 a. cystica
- 38 a. hepatica dextra
- 39 a. hepatica sinistra
- 40 a. marginalis (tris)
-
- 17 a. pancreaticoduodenalis inferior posterior
- 18 a. pancreaticoduodenalis inferior anterior
- 19 a. pancreaticoduodenalis inferior
- 23 aorta abdominalis
- 24 a. colica media
- 25 a. colica dextra
- 26 a. ileocolica
- 27 a. appendicularis
- 28 a. jejunales
- 29 a. ilei
- 30 a. mesenterica inferior (AMI)
- 31 a. colica sinistra
- 32 aa. sigmoideae
- 33 a. mesenterica inferior > a. rectalis superior
- taenia coli
Colon ascendens
Colon transversum
- naar symphysis pubis -> omentum maius
Colon descendens
- (spiegelbeeld colon ascendens)
Colon sigmoideum
Rectum = endeldarm
Microscopie
- lijkt op dunne darm
- geen villi, wel nog crypten
- semilunar folds
- samenvallend met haustra
- i.p.v. circular folds (Kerckring)
- alle delen grotendeels gelijk
- mucosa
- eenlagig columnair
- slijmbekercellen: meer distaal
- myofibroblasten
- panethcellen: sporadisch t.e.m. colon ascendens
- stamcellen
- APUD
Klinisch
- Hirschprung: zie les 1
- IBD
- Crohn (vooral terminaal ileum), CU (vooral rectum, stijgt op)
- vanaf 20–30 jaar
- oorzaak: genetisch, voeding, ?
- weinig crypten, vreemde vorm (vertakkingen), ondiep
- veel ontstekingscellen
- klacht: diarree met bloed
- behandeling: immuun onderdrukken
- risico's: tumors
8a Hepar = lever
- functie
- exocrien
- gal
- endocrien
- stapeling vet/vitamines
- bloedstolling proteïnes
- albumine, fibrinogeen, protrombine
- detoxificatie
- veel organellen
- RER, SER, Golgi, mitochondria, peroxisomen, …
- exocrien
Macroscopie
- 2e grootste orgaan na huid
- piramidevorm
- basis
- apex: naar milt
- facies visceralis
- porta hepatis (leverpoort)
- a. hepatica (75%, O₂)
- v. porta (25%, voedingsstoffen)
- bile duct
- zenuwen
- vv. hepaticae in sulcus venae cavae (niet bekleed met serosa)
- naar v. cava inferior
- porta hepatis (leverpoort)
- facies diaphragmatica
- lig. falciforme splitst lever in linker- en rechterlob
- ligamenten
- omentum minus
- van maag naar leverpoort
- lig. hepatoduodenale
- lig. hepatogastricum
- lig. venosum in fissura ligamenti venosi
- lig. teres → lig. falciforme
- lig. coronarium
- area nuda
- niet bekleed met buikvlies
- vergroeid met diafragma
- area nuda
- lig. triangulare sinistrum
- lig. triangulare dextrum
- lobben
- lobus dexter (groot)
- lobus sinister (kleiner)
- lobus quadratus
- lobus caudatus
- margo inferior
- incisura ligamenti teretis
- vlakke insnijding voor galblaas
- niet bekleed met serosa
- leverpoort (wel omringd, niet bekleed)
- area nuda
- onder galblaas
- sulcus venae cavae
- bevloeiing
- kapsel van Glisson (onder serosa)
- 8 segmenten
- 1 arterie per segment
- 6 in rechterlob, 2 in linker
- ramus dextra
- ant / post
- sup / inf
- ant / post
- ramus sinistra
- ant / post
- sup / inf
- ant / post
Microscopie
- hepatocyt
- sinusoïdaal membraan ← bloed
- intercellulair membraan: junctions
- canaliculair membraan → gal
- ruimte van Disse tussen endotheel en hepatocyten
- muralia = levercelplaten (1 cel dik)
- middenin: bile canaliculi
- naar bile duct
- tussenin: sinusoïden
- sinusoïdale cellen
- endotheel
- fenestraties
- Kupffer-cellen
- macrofagen (veel lysosomen)
- "spiegelei"
- Ito-cellen = stellate cells
- in ruimte van Disse
- vet + vit A-opslag
- endotheel
- naar centrale vene
- sinusoïdale cellen
- middenin: bile canaliculi
- portaveld = Kiernan’s veld
- bevat: vena portae + a. hepatica + bile duct
- op elk hoekpunt van hexagonaal leverlobje van Kiernan
Klinisch
- Murphy’s sign
- drukpunt: tepellijn × arcus costalis
- pijn → galprobleem
- diep in/uitademen om galblaas beter te voelen
- levercirrose
- oorzaken
- hepatitis B, C
- alcohol
- medicatie
- auto-immuun
- ijzerstapeling
- Ito-cellen = stellate cells → fibroblasten
- maken bindweefsel = fibrose
- littekenvorming
- blokkeren sinusoïden
- gevolgen
- icterus = geelzucht
- obstructie galwegen
- problemen bloedstolling
- geen aanmaak protrombine e.d.
- spataders = portale hypertensie
- ook zichtbaar in distale slokdarm
- hepatische encefalopathie
- minder detoxificatie
- HCC: hepato-cellulair carcinoom (tumor)
- icterus = geelzucht
- behandeling
- stoppen met alcohol
- transplantatie
- dialyse
- lever overbruggen: vena cava-shunt
- bij gesprongen ader → tegendruk met opblaasbare ballon in slokdarm
- oorzaken
8b Galwegen
Macroscopie
- gal
- door hepatocyt
- galzouten
- 10%: stoelgang
- 90%: reabsorptie via ileum
- "hoog calorisch"
- vertering/emulsificatie van vetten
- aanmaak in SER uit cholesterol
- bilirubine
- afbraakproduct hemoglobine in RBC
- door macrofagen in lever (Kuppfercellen) en milt
- apolair -> transport via albumine in bloed
- geconjugeerd aan glucuronzuur in SER hepatocyt
- nu wel wateroplosbaar
- geconjugeerd aan glucuronzuur in SER hepatocyt
- 100% naar stoelgang via gal
- zorgt voor kleur
- bruin: normaal
- bleek: geen bilirubine -> obstructie galwegen
- zwart: proximale bloeding (naar mond toe)
- rood: distale bloeding
- zorgt voor kleur
- afbraakproduct hemoglobine in RBC
- cholesterol
- lecithine
- galzouten
- H2O
- bicarbonaat
- door hepatocyt
- galblaas = vesica fellea
- peervormig, 40ml
- collum
- ductus cysticus
- klep van Heister (plooien, geen spieren)
- corpus
- fundus (distaal)
- half bedekt met buikvlies, half tegen lever
- a. hepaticae propriae -> r. dexter -> a. cystica -> gal
- galwegen
- intrahepatisch
- ductus hepaticus sinister / dexter
- ductus hepaticus communis
- leverpoort in omentum minus
- extrahepatisch
- ductus hepaticus communis + ductus cysticus = ductus choledocus
- naar papil Vater, sfinter Oddi
- intrahepatisch
Microscopie
- mucosa
- lijkt op villi
- plooien -> rekbaar
- maar geen bekercellen of crypten
- mucosal folds
- geen muscularis mucosae
- lijkt op villi
- geen submucosa
- muscularis propria
Klinisch
- ontsteking gal
- prikkeling epitheelcellen
- dringen door spierlaag
- zoals tumor ook zou doen
- vormen Rokitansky-Aschoff sinuses
- dringen door spierlaag
- prikkeling epitheelcellen
- galwegen
- icterus
- pre-hepatisch
- enkel probleem met bilirubine
- pijnloos
- post-hepatisch (galwegen)
- probleem met bilirubine + galzouten
- zorgt voor jeuk
- pijnlijk: acuut, galwegstenose
- pijnloos: chronisch, tumor?
- probleem met bilirubine + galzouten
- diagnose
- pre-hepatisch
- icterus
| jeuk | pijn | diagnose |
|---|---|---|
| nee | nee | pre-hepatitisch |
| nee | ja | / |
| ja | nee | chronisch (tumor, …) |
| ja | ja | acuut (galsteen, …) |
9 Pancreas
- functie
- endocrien
- insuline, glucagon
- exocrien
- 600ml / dag
- lytische enzymes
- bicarbonaat om pH te neutraliseren
- endocrien
Macroscopie
- retroperitoneaal
- dorsaal van bursa omentalis
- caput pancreatis
- proc. uncinatus
- incisura pancreatis
- a. mesenterica superior
- incisura pancreatis
- proc. uncinatus
- corpus pancreatis
- cauda pancreatis
- naar milt
Microscopie
- exocrien
- productie lipase (lipiden), trypsine (peptides), alpha-amylase (zetmeel), …
- acinaire cellen
- LA: acinus = bes
- lijkt op serieuze speekselklier
- hier geen myoepithelial cells
- maar wel centroacinar cells
- veel RER (blauw), Golgi
- zymogeenkorrels (rood)
- ductulaire cellen
- bicarbonaat
- kanalen van Wirsung = ductus pancreaticus
- accessoir kanaal van Santorini
- endocrien
- 1.5% pancreas
- eilandjes Langerhans
- alpha cellen -> glucagon
- beta cellen -> insuline
- delta cellen -> somatostatine
- cf. D cellen maagdarm
- PP cellen -> pancreas polypeptide (PP)
Klinisch
- exocrien
- ontsteking door obstructie
- enzymes verteren pancreas zelf
- oorzaak: (tumor), galstenen, iatrogeen (na endoscopie), alcohol
- ontsteking door obstructie
- endocrien
- diabetes mellitus
- type I
- symptomen
- polydypsie: veel drinken
- polyurie: veel plassen
- ketoacidotische coma
- geur aceton / fruitgeur
- gevolgen
- aantasting bloedvaten
- blind
- nieren
- aantasting zenuwen
- diabetische voet
- geen pijn
- necrose
- infectie wondjes
- aantasting bloedvaten
- symptomen
- type II
- symptoom: vermageren
- type I
- diabetes mellitus